Het gevecht van Armando, met drie litho’s

Titel van het boek: ‘Hemel en aarde. Het gevecht.’ Ondertitel in het Frans, want het betreft een tweetalige uitgave: ‘Ciel et terre. La bataille.’ Voor de Franse vertaling tekenden Jan Mysjkin en Pierre Gallissaires.

Het gevecht
Het gevecht verscheen voor het eerst in druk in 1971, bij De Bezige Bij in Amsterdam, in de bundel Hemel en aarde. In deze bundel waren drie lange, gefragmenteerde gedichten opgenomen: De schepping, Het gevecht en De ondergang. In 1976 verscheen Het gevecht ook zelfstandig, bij uitgeverij Boelen te Amsterdam. In 1987 werd het herdrukt door De Bezige Bij. En in 2007 verscheen dus de uitgave die Olla Art nu aanbiedt, als kunstenaarsboek, bij Ergo Pers.

Drie litho’s
Het betreft een prachtig verzorgde uitgave, gevat in kartonnen foedraal. De tekst werd gezet uit Trump Mediaeval en door Rein Ergo gedrukt op Vélin d’Arches. Het boek bevat een suite van drie losbladige litho’s; deze werden verzorgd door Rento Brattinga van Steendrukkerij Amsterdam. De uitgave van het kunstenaarsboek door Ergo Pers dateert van 2007 – de litho’s zijn gedateerd 2006.

De litho’s tonen krachtige, amorfe vormen in het zo typerende handschrift van Armando, door Brattinga op meesterlijke wijze gedrukt.

Geroemd en verguisd
‘Het gevecht’ is door critici veel besproken. Het heeft tegenstrijdige reacties opgeroepen. In het Lexicon van literaire werken (digitaal beschikbaar op dbnl.org) vat literatuurcriticus Jaap Goedegebuure de waarderingsgeschiedenis van het gedicht samen door te stellen: “Uit de reacties van de critici op Het gevecht wordt duidelijk dat haast geen van hen goed raad weet met het gedicht” (Goedegebuure, 1994). Enkele critici – met name Anton Korteweg en Carel Blotkamp – houden zich op de vlakte, sommigen – J. Bernlef en Jan Cremer – uiten hevige kritiek, en anderen – Rein Bloem, K.L. Poll en Louis Ferron – uiten zich in positieve zin over Het gevecht. Met name Ferron steekt de loftrompet over het gedicht.

Oorlogservaringen als beeld
Over de thematiek van Het gevecht merkt Goedegebuure op dat de oorlogservaringen van Armando doorklinken in al zijn werk, in taal en beeld. Maar toch, stelt hij, “zou men er, zoals Poll al heeft opgemerkt, verkeerd aan doen het gevecht terug te brengen tot de literaire verwerking van een particuliere anekdote. Juist het mythische aspect van de gekozen thematiek garandeert een bovenindividuele betekenis. Het gaat Armando niet om zijn privé-oorlogservaringen, en evenmin om de Tweede Wereldoorlog als historische gebeurtenis, maar om de onscheidbaarheid van goed en kwaad, die evenzeer bij elkaar horen als leven en dood en alleen op het niveau van rationele reflectie als onderscheiden en tegengestelde krachten vallen te beschouwen. De oorlogssituatie is dan eerder een beeld waarin de dynamiek van het bestaan zich sterker manifesteert dan onder normale omstandigheden” (Goedegebuure, 1994).

Informatie
Armando (pseudoniem van Herman Dirk van Dodeweerd) overleed in 2018 op 88-jarige leeftijd. Klik hier voor een korte levensbeschrijving. Behalve het kunstenaarsboek Hemel en aarde. Het gevecht bieden wij van Armando een ingelijste carborundumdruk aan: Die Hand.